เที่ยว 5 มรดกโลกในไทยช่วงสงกรานต์

หลายคนอาจจะยังไม่เคยรู้มาก่อนว่าเมื่อวันที่ 2 เมษายนที่ผ่านมาของทุกปี นอกจากจะเป็นวันคล้ายวันพระราชสมภพของสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี แล้ว ยังเป็น “วันอนุรักษ์มรดกไทย” อีกด้วย เนื่องจากประเทศไทยเป็นประเทศที่มีเอกลักษณ์ด้านศิลปวัฒนธรรมที่โดดเด่น ทั้งโบราณสถาน โบราณวัตถุ ศิลปวัตถุ วรรณกรรม ศิลปหัตถกรรม นาฏศิลป์ ดนตรี วิถีชีวิต และประเพณีต่าง ๆ ทำให้สิ่งเหล่านี้กลายมาเป็นมรดกอันทรงคุณค่าของแผ่นดิน

และเพราะเหตุผลที่ว่าเป็นวันคล้ายวันพระราชสมภพของสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี พระองค์ทรงมีพระปรีชาสามารถ และพระมหากรุณาธิคุณในงานด้านศิลปะและวัฒนธรรม รัฐบาลจึงกำหนดให้วันที่ 2 เมษายนของทุกปีเป็น “วันอนุรักษ์มรดกไทย” ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2528 เป็นต้นมา

จากมรดกไทยไปมรดกโลก

มรดกไทยนั้นมีอยู่มากมาย ไม่ว่าจะเป็นโบราณสถาน โบราณวัตถุ ศิลปวัตถุ วรรณกรรม ศิลปหัตถกรรม นาฏศิลป์ ดนตรี วิถีชีวิต และประเพณีต่าง ๆ ถึงกระนั้น มีมรดกไทยจำนวน 5 แห่งที่ได้ขึ้นทะเบียนเป็นมรดกโลก คือได้รับการรับรองจากยูเนสโก (UNESCO) เรียบร้อยแล้ว

แหล่งมรดกโลก (World Heritage Site) เป็นพื้นที่ซึ่งได้รับการคัดเลือกจากองค์การการศึกษาวิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ หรือยูเนสโก (UNESCO) ว่ามีลักษณะความสำคัญทางวัฒนธรรม ประวัติศาสตร์ และวิทยาศาสตร์ ที่มีประโยชน์โดยรวมต่อมนุษยชาติ

มรดกโลก 5 แห่งของไทยที่ขึ้นทะเบียนเป็นมรดกโลก มีด้วยกัน 2 ประเภท คือ มรดกโลกทางวัฒนธรรม มรดกที่สามารถแสดงให้เห็นถึงอารยธรรมที่รุ่งเรืองของอาณาจักรโบราณบนผืนแผ่นดินสุวรรณภูมิ ก่อนที่จะกลายมาเป็นประเทศไทยในปัจจุบัน อีกประเภทคือ มรดกโลกทางธรรมชาติ ที่มีความสำคัญในการอนุรักษ์ความหลากหลายทางธรรมชาติในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

ในช่วงวันหยุดยาวสงกรานต์นี้ คนไทยรู้จักกันว่าเป็นวันขึ้นปีใหม่ไทย เพราะฉะนั้น ลองไปหาเที่ยวแหล่งมรดกโลกทั้ง 5 แห่งนี้ดูดีไหม ถึงอากาศจะร้อน แต่น่าเที่ยวมากเลยทีเดียว

เมืองประวัติศาสตร์สุโขทัยและเมืองบริวาร

ขึ้นทะเบียนเป็นมรดกโลกภายใต้ชื่อ “เมืองประวัติศาสตร์สุโขทัยและเมืองบริวาร” ซึ่งนอกจากพื้นที่ศูนย์กลางการปกครองของอาณาจักรสุโขทัยแล้ว ยังมีอุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย (สุโขทัย) และอุทยานประวัติศาสตร์กำแพงเพชร (กำแพงเพชร) เหตุผลที่เมืองประวัติศาสตร์สุโขทัยได้ขึ้นทะเบียนเป็นมรดกโลก เพราะเป็นพื้นที่ที่สามารถแสดงผลงานอันชาญฉลาดของมนุษย์ในอดีตได้อย่างชัดเจน

สถานที่ที่น่าไปเยี่ยมชม ในส่วนอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย เช่น วัดมหาธาตุ วัดศรีสวาย วัดชนะสงคราม วัดตระพังเงิน วัดตระพังทอง วัดศรีชุม วัดพระพายหลวง วัดช้างล้อม วัดสะพานหิน สรีดภงค์ กลุ่มโบราณสถานเตาเผาเครื่องเคลือบดินเผา

ในส่วนอุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัย วัดเจดีย์เจ็ดแถว วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ วัดเขาสุวรรณคีรี อาคารพิพิธภัณฑ์คลุมเตาทุเรียง โครงการอนุรักษ์เตาสังคโลก โดยเมืองศรีสัชนาลัยนี้เป็นเมืองที่มีความสำคัญควบคู่กันมากับเมืองสุโขทัย เพราะมีสถานะเป็นเมืองลูกหลวง เป็นศูนย์กลางทางจิตวิญญาณของอาณาจักร เพราะเป็นที่ตั้งของวัดและอารามทางพระพุทธศาสนา เป็นศูนย์กลางส่งออกอุตสาหกรรมเซรามิก กระทั่งเกิดสงครามแย่งชิงเมือง

ส่วนอุทยานประวัติศาสตร์กำแพงเพชร มีโบราณสถานที่สวยงามหลายแห่ง เช่น วัดพระธาตุ วัดช้างรอบ วัดพระแก้ว สระมน เพราะในอดีตเมืองกำแพงเพชรเป็นเมืองหน้าด่านที่สำคัญของอาณาจักรสุโขทัย มีหน้าที่สำคัญทางการทหารและการค้า

แต่ต้องบอกก่อนว่าความสมบูรณ์ของโบราณสถานเมืองประวัติศาสตร์สุโขทัยและเมืองบริวารหลายแห่ง อาจไม่สมบูรณ์เท่าที่อยุธยา เนื่องจากผ่านกาลเวลามาราว ๆ 558 ปีแล้ว และถ้าอยากเขาไปศึกษาโบราณวัตถุ สามารถเข้าไปชมได้ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติรามคำแหง พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติสวรรควรนายก และพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติกำแพงเพชร

อุทยานประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยา

ขึ้นทะเบียนเป็นมรดกโลกด้วยชื่อ “นครประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยาและเมืองบริวาร” เนื่องจากเป็นพื้นที่ที่สามารถยืนยันถึงหลักฐานของวัฒนธรรมหรืออารยธรรมที่สาบสูญไปแล้วให้สามารถปรากฏให้เห็นได้อย่างชัดเจน ซึ่งในปัจจุบันซากปรักหักพังเหล่านั้นก็ยังทำให้เห็นถึงความรุ่งเรืองของอาณาจักรอยุธยา แม้กาลเวลาจะล่วงเลยมานานถึง 254 ปีแล้วก็ตาม (พ.ศ. 2310-2564)

ขอบเขตอุทยาประวัติศาสตร์พระนครศรีอยุธยาที่นักท่องเที่ยวส่วนใหญ่ไม่ คือ ส่วนของพระราชวังโบราณ วัดมหาธาตุ วัดพระศรีสรรเพชญ์ วัดราชบูรณะ วัดพระราม วิหารพระมงคลบพิตร วัดหน้าพระเมรุ วัดไชยวัฒนาราม วัดพนัญเชิง และหมู่บ้านของชาวต่างประเทศที่เข้ามาอาศัยอยู่ในอาณาจักรอยุธยา

ถึงแม้ว่าอุทยานประวัติศาสตร์อยุธยา หลายส่วนจะปรากฏเหลือเพียงซากปรักหักพัง แต่ก็มีอีกไม่น้อยที่ยังอยู่ในสภาพดี และมีอีกหลายที่ที่ได้รักการบูรณะจนยังใช้งานอยู่ในปัจจุบัน เหมาะแก่การไปเยี่ยมชมความเจริญรุ่งเรืองของอาณาอยุธยา ที่อยู่เป็นราชธานีในแผ่นดินสุวรรณนานถึง 417 ปี!

แหล่งโบราณคดีบ้านเชียง

แหล่งโบราณคดีบ้านเชียง อยู่ในจังหวัดอุดรธานี ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นมรดกโลกด้วยเหตุผลว่า เป็นพื้นที่แสดงหลักฐานอารยธรรมสมัยก่อนประวัติศาสตร์ได้อย่างชัดเจน เห็นวิวัฒนาการการดำรงชีวิต สังคม และความรุ่งเรืองในอดีตย้อนหลังไปกว่า 5,000 ปี (เก่ากว่าสุโขทัยและอยุธยาเสียอีก เพราะสุโขทัยเข้าสู่ยุคประวัติศาสตร์แล้ว)

ความน่าทึ่งที่พบได้ในแหล่งโบราณคดีบ้านเชียง คือ ร่องรอยความเป็นอยู่ของมนุษย์ในสมัยก่อนประวัติศาสตร์ ที่แสดงให้เห็นถึงวัฒนธรรมเจริฐก้าวหน้าแล้วในหลายด้าน โดยเฉพาะภูมิปัญญาในการเครื่องมือเครื่องใช้ในการดำรงชีวิต เกษตรกรรม เลี้ยงสัตว์ เครื่องปั้นดินเผา โลหะ ตลอดจนความเป็นสังคม ด้วยหลักฐานที่ว่ามีการตั้งชุมชนขึ้นแล้วจึงเป็นแหล่งศึกษาประวัติศาสตร์ของมนุษย์ยุคก่อนประวัติศาสตร์ที่สำคัญที่สุดอีกแห่งที่พบในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่-ห้วยขาแข้ง

เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่นเรศวร และเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง มีพื้นที่อยู่ใน 3 จังหวัด ได้แก่ อุทัยธานี ตาก และกาญจนบุรี ทางตะวันตกของประเทศใกล้กับชายแดนเมียนมาร์ มีพื้นที่รวม 6,222 ตารางกิโลเมตร ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นมรดกโลก เพราะเป็นผืนป่าที่มนุษย์เข้าไปรบกวนสัตว์ป่าได้ยากที่สุด ส่งผลให้ระบบนิเวศในบริเวณนี้เป็นแหล่งที่มีสัตว์ป่าใกล้สูญพันธุ์ดำรงชีวิตอยู่ได้

เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่นเรศวร และเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง เป็นพื้นที่อนุรักษ์ที่ใหญ่ที่สุดในคาบสมุทรอินโดจีน เนื่องจากเป็นพื้นที่ป่าที่สามารถเข้าถึงได้ยาก ทำให้ป่าถูกรบกวนน้อย จึงกลายเป็นที่อยู่อาศัยที่สมบูรณ์ของสัตว์ป่า ในพื้นที่มีสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมขนาดใหญ่อยู่ประมาณ 77 เปอร์เซ็นต์ โดยเฉพาะช้างและเสือ นกขนาดใหญ่ 50 เปอร์เซ็นต์ และสัตว์อื่นอีกประมาณ 33 เปอร์เซ็นต์

นอกจากนี้ยังมีความหลากหลายทางชีวภูมิศาสตร์ ประกอบไปด้วยป่า 5 ใน 7 ชนิด มีพืชพรรณธรรมชาติ และสัตว์ป่าหลายชนิด จึงได้ชื่อว่าเป็นแหล่งระบบนิเวศป่าเขตร้อนที่มีความอุดมสมบูรณ์แห่งหนึ่งของโลกที่ควรค่าแก่การอนุรักษ์ และรักษา เป็นแหล่งต้นน้ำลำธารที่สำคัญ ได้แก่ แม่น้ำแม่กลอง แม่น้ำสะแกกรัง แม่น้ำท่าจีน และแม่น้ำสาละวิน ทำให้ที่นี่มีกฎระเบียบที่เข้มงวดมากกว่าอุทยานแห่งชาติทั่วไปหลายเท่า

ป่าดงพญาเย็น-เขาใหญ่

ป่าดงพญาเย็น-เขาใหญ่ ครอบคลุมพื้นที่ 6 จังหวัด คือนครราชสีมา สระบุรี นครนายก ปราจีนบุรี สระแก้ว และบุรีรัมย์ มีพื้นที่รวม 6,155 ตารางกิโลเมตร ได้ขึ้นทะเบียนเป็นมรดกโลกเนื่องจากเป็นผืนป่าที่มีความหลากหลายทางชีวภาพสูง มีสภาพป่าแบบต่าง ๆ ที่ควรค่าแก่การอนุรักษ์ ตั้งแต่ป่าดงดิบ ป่าดิบชื้น ป่าดิบแล้ง ป่าเต็งรัง ป่าเบญจพรรณ และทุ่งหญ้า

ป่าดงพญาเย็น-เขาใหญ่ ประกอบด้วย อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ อุทยานแห่งชาติทับลาน อุทยานแห่งชาติปางสีดา อุทยานแห่งชาติตาพระยา และเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าดงใหญ่ ซึ่งเป็นถิ่นที่อยู่อาศัยของสัตว์และพันธุ์พืชที่หายากหรือใกล้สูญพันธุ์ เนื่องจากมีระบบนิเวศที่อุดมสมบูรณ์

ถึงอย่างนั้น ปัจจุบัน ป่าดงพญาเย็น-เขาใหญ่ก็สุ่มเสี่ยงที่จะถูกถอดออกจากมรดกโลก จากกรณีการสร้างอ่างเก็บน้ำคลองวังมืดและอ่างเก็บน้ำลำพระยาธาร เนื่องจากผิดเงื่อนไขการเป็นมรดกโลก